Ο "πανέξυπνος τρελός" κύριος Πόε...

Η 19η Ιανουαρίου είναι η επέτειος γέννησης ενός από τους μεγαλύτερους - και συνάμα από τους πιο αμφιλεγόμενους - συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στις 19 Ιανουαρίου του 1809 γεννήθηκε στη Βοστώνη ο Edgar Allan Poe, γιος του ζεύγους ηθοποιών David Poe και Elisabeth Arnold Hopkins οι οποίοι, όμως, πέθαναν μέσα σε διάστημα 2 ετών και οι δυο, αφήνοντας το μικρό γιο τους στα χέρια του John Allan, επιτυχημένου εμπόρου καπνού από το Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια και οικογενειακού φίλου της μητέρας του. Η οικογένεια Allan μετά από μια 5ετία διαμονής στην Αγγλία, επέστρεψε στις ΗΠΑ και στο Ρίτσμοντ, όπου και ο νεαρός Poe συνέχισε τις σπουδές του.

Μετά από μια ταραχώδη εφηβεία και πρώιμη νεότητα, που χαρακτηρίσθηκαν από ασωτίες και πάθος για τη χαρτοπαιξία που δημιούργησαν μεγάλα χρέη και κρίση στις σχέσεις του με τη θετή του οικογένεια, ο Poe βρέθηκε σε ηλικία 22 ετών (έχοντας ήδη κάνει την εμφάνισή του στο λογοτεχνικό χώρο με δυο ποιητικές συλλογές, Tamerlane και Al Aaaraf) στην πόλη της Βαλτιμόρης, όπου και έκτοτε παρέμεινε με τη θεία του Mary Klem και την κόρη της - και μετέπειτα σύζυγό του - Virginia Elisa Klem. Έχοντας αποταχθεί από τον αμερικανικό στρατό, όπου είχε αρχικά αναζητήσει επαγγελματική "στέγη", στράφηκε στα γράμματα, στην κριτική και στη λογοτεχνία και ως μέσο βιοπορισμού. Βραβεύτηκε για πρώτη φορά για το διήγημά του Message in a Bottle, το 1833, ξεκινώντας έτσι μια λαμπρή λογοτεχνική καριέρα στη διάρκεια της οποίας μετακόμισε στη Φιλαδέλφεια, όπου ανέλαβε θέσεις βοηθού συντάκτη σε γνωστά φιλολογικά περιοδικά της εποχής. Η αποκάλυψη, στις αρχές του 1842, ότι η σύζυγός του έπασχε από φυματίωση έδωσε ένα γερό χτύπημα στην, ούτως ή άλλως, ιδιόμορφα ευαίσθητη ψυχολογία του, ωθώντας τον στο ποτό. Μετακομίζει στη Νέα Υόρκη, όπου ωστόσο συνεχίζει ακάθεκτος τη λογοτεχνική του παραγωγή, αποκορύφωμα της οποίας είναι έργα όπως το The Raven (ίσως το πιο γνωστό ποίημά του) που του χαρίζουν μια προσωρινή οικονομική ανακούφιση. Ωστόσο, ο θάνατος της γυναίκας του το 1847 δίνει ένα ακόμα χτύπημα, που βρήκε ανάλογη συνέχεια στη διάλυση του αρραβώνα του με τη Sara Elen Whitman, γεγονός που τον οδήγησε σε μια απόπειρα αυτοκτονίας, το 1848. Επιστρέφει στο Ρίτσμοντ, όπου επανεμφανίζεται στη λογοτεχνική σκηνή μετά από διακοπή δύο ετών, με την πραγματεία Eureka και την ποιητική συλλογή Annabel Lee που είναι και οι τελευταίες του σημαντικές δημοσιεύσεις. Στα τέλη του Σεπτέμβρη του 1849 ανακαλύπτεται τυχαία σε κάποιο δρόμο της Βαλτιμόρης σε παραληρηματική κατάσταση, για να εκπνεύσει λίγες μέρες αργότερα, στις 7 Οκτώβρη 1849. Ο τάφος του βρίσκεται στη Βαλτιμόρη και αποτελεί σημαντικό αξιοθέατό της, ακόμα και σήμερα.

Το ποιητικό και μυθιστορηματικό έργο του Poe αποτέλεσε σημαντικό σημείο αναφοράς για λογοτεχνικά είδη όπως το αστυνομικό μυθιστόρημα, η νουβέλα μυστηρίου, το διήγημα φαντασίας. Από το έργο του άντλησαν έμπνευση σημαντικοί λογοτέχνες, όχι μόνο της χώρας του (όπως οι W. Whitman, H.F. Lovecraft, W. Falkner, H. Melville κλπ.), αλλά και παγκόσμια (π.χ. οι Μπωντλαίρ, Μαλλαρμέ και Ουγκώ στη Γαλλία, ο Όσκαρ Ουάιλντ, αλλά και ο Άρθουρ Κόναν Ντόυλ στην Αγγλία).

Για τη μουσική "επένδυση" του αφιερώματος στην επέτειο γέννησης του Edgar Allan Poe, κρατήσαμε μερικά πολύ γνωστά τραγούδια από το χώρο της rock και metal σκηνής, με στίχους που παραπέμπουν ευθέως σε έργα του. Είναι το Mask of the Red Death των Crimson Glory (LP Trascendance, MCA/Roadracer, 1988), το Murders in the Rue Morgue, των Iron Maiden, από το LP Killers (EMI, 1981) και το The Raven των Alan Parson's Project, από το LP Tales of Mystery and Imagination (20th Century Fox/Charisma, 1976) που - όπως φαίνεται και από τον τίτλο του - ήταν όλος αφιερωμένος στο έργο του Πόε.

Η κόκκινη Ρόζα χάθηκε κι αυτή...

...κανείς δεν ξέρει
που το κορμί της παραχώσαν.
Έλεγε την αλήθεια
στους φτωχούς,
γιαυτό κι οι πλούσιοι τη σκοτώσαν...

(B. Brecht, Επιτάφιος στη Ρόζα Λούξεμπουργκ, 1919)

Σήμερα συμπληρώνονται 95 χρόνια από τη μέρα της δολοφονίας της μεγάλης Πολωνίδας επαναστάτριας, Ρόζας Λούξεμπουργκ και του εξέχοντος Γερμανού επαναστάτη Καρλ Λίμπκνεχτ, από τα "τάγματα εφόδου" (Freikorps) της Γερμανικής κυβέρνησης των Σοσιαλδημοκρατών, ως απάντηση στην εξέγερση των γερμανών εργατών το 1918. Οι δυο επιφανείς ηγέτες των επαναστατημένων γερμανών εργαζομένων συνελλήφθησαν στο Βερολίνο και η μεν Ρόζα ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου και ρίχθηκε στο ποτάμι, ο δε Καρλ πυροβολήθηκε στο κεφάλι από πίσω και παραχώθηκε σε κάποιο ανώνυμο νεκροταφείο μαζί με άλλα θύματα του αντεπαναστατικού πογκρόμ της εποχής. Τραγική ειρωνεία(;): οι επικεφαλής της κυβέρνησης του Βερολίνου που διέταξαν τη δολοφονία ήταν, μέχρι και δυο χρόνια πριν, στο ίδιο κόμμα (το SPD) με τη Λούξεμπουργκ και τον Λίμπκνεχτ, όταν οι τελευταίοι αποχώρησαν με άλλα επαναστατικά στοιχεία κάτω από την προδοτική στάση της πλειοψηφίας των σοσιαλδημοκρατών στο θέμα της στάσης απέναντι στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και την ανακωχή που κήρυξε επίσημα το κόμμα με τη μοναρχική κυβέρνηση του Γουλιέλμου Κάιζερ. Ένας από αυτούς, ο Friedrich Embert ήταν μαθητής, μάλιστα, της Λούξεμπουργκ στην κομματική ακαδημία του SPD στο Βερολίνο, για να γίνει χρόνια αργότερα δήμιός της και, στη συνέχεια, πρώτος πρωθυπουργός της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης με τις ευλογίες της τάξης των κεφαλαιοκρατών της Γερμανίας, που κάποτε υποτίθεται ότι αντιπάλευε...

Δεν είναι στις προθέσεις μας, ούτε ο χώρος κατάλληλος για μια εκτενή αναφορά στο θεωρητικό και πολιτικό έργο των δυο αυτών σπουδαίων επαναστατών που ανέδειξε το ευρωπαϊκό εργατικό κίνημα. Λίγους, ενδεχομένως, να ενδιαφέρει το γεγονός ότι έπεσαν θύματα, ανάμεσα στα άλλα και των δικών τους αντιφάσεων που οδήγησαν και στην ήττα της γερμανικής επανάστασης του 1918, μια ήττα που αν είχε αποφευχθεί ίσως η πορεία της ανθρώπινης ιστορίας να ήταν σήμερα διαφορετική. Εκείνο που έχει, σε κάθε περίπτωση τη σημασία του είναι το να θυμόμαστε και να μαθαίνουμε, σε μια εποχή που η γνώση και η μνήμη διώκονται ως εγκλήματα καθοσιώσεως και που η ιστορία ξαναγράφεται από τους (προσωρινούς, έστω) νικητές. Τα λόγια της Ρόζας, από την άποψη αυτή είναι μια πολύτιμη παρακαταθήκη στους αγωνιστές του σήμερα: "...δε χάσαμε ακόμα και θα νικήσουμε, όσο δε θα έχουμε χάσει την ικανότητά μας να μαθαίνουμε...". Ακόμα και αν η ίδια πλήρωσε με τη ζωή της την αλήθεια αυτή, εμείς τουλάχιστον, ας διδαχθούμε εγκαίρως...

Τρία τραγούδια μνήμης συνοδεύουν το σημερινό θεματικό αφιέρωμα τιμής στους δυο νεκρούς ήρωες της ευρωπαϊκής εργατικής τάξης: ο μελοποιημένος από τον Kurt Weil "επιτάφιος" στη Ρόζα Λούξεμπουργκ από τον Bertholt Brecht (Das Berliner Requiem, εδώ σε εκτέλεση της The London Sinfonietta με μαέστρο τον David Atherton), η ελληνική "εκδοχή" ενός μικρού αποσπάσματος από το παραπάνω ποίημα, σε μουσική Θάνου Μικρούτσικου και εκτέλεση Γιάννη Κούτρα, από το δίσκο "Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ" (Lyra, 1978) και, τέλος, η συγκλονιστική ερμηνεία της πρόσφατα αδικοχαμένης Μαρίας Δημητριάδη στη "Rosa Luxemburg" του Μάνου Ελευθερίου που κι αυτός, πολύ πιο πρόσφατα, μας άφησε. Η μουσική είναι κι εδώ του Θάνου Μικρούτσικου, από το δίσκο "Τροπάρια για Φονιάδες" (Lyra, 1977).